Alles over mieren: soorten, leefwijze en nut

Mieren op aarde: we kunnen er tienduizenden soorten van tellen, maar we beperken ons hier voor het gemak even tot de mieren die in België voorkomen. Op zoek naar informatie of tips over mieren voor uw spreekbeurt of onderzoek? Hier staat alles over mieren omschreven. Want wat zijn dit voor beestjes? Welke soorten kunt u tegenkomen en hoe leven ze? 

Wat is een mier?

• Een mier behoort tot de orde van de vliesvleugelige insecten.
• Mieren zijn sociaal levende insecten: ze leven dus alleen in kolonies.
• Een kolonie bestaat uit vrouwtjes (werksters), mannetjes en een koningin.
• Mieren ziet u vooral in de zomer. Hoe warmer het is, hoe actiever ze zijn!
• Mieren maken op vele plekken nesten aan en zijn altijd op zoek naar voedsel.

Soorten mieren in België 

In België bestaan talloze soorten mieren. U zou er, bij wijze van spreken, bijna over kunnen struikelen (maar ja, daar zijn mieren ook wel wat te klein voor). Daarom beperken we ons hier even tot de meest voorkomende mierensoorten in ons land en dat zijn:

1. Bosmieren
2. Tuinmieren
3. Gewone steekmieren

Wat zijn bosmieren?

In België komen vier soorten rode bosmieren voor. De meest geziene is de behaarde bosmier. Dan volgen de kale bosmier, de zwartrugbosmier en de stronkmier. Al deze soorten waren tot 2016 beschermd, nu alleen nog onder bepaalde omstandigheden.

Rode bosmieren komen in België vooral voor in het oosten, het zuiden en langs alle kustlijnen. De stronkmier wordt bedreigd (maar niet beschermd) en komt alleen in de omgeving van Ommen voor. 

Leefwijze van bosmieren

• Bosmieren maken grote mierenhopen (koepelnesten) van naalden en takjes.
• Bosmieren vangen levende insecten en verzamelen dode insecten. Ze voeren deze aan hun larven, die veel eiwitten nodig hebben om te groeien. Ze eten veel schadelijke insecten, zoals rupsen en bladluizen. Mieren ‘melken’ bladluizen uit om zoet honingdauw te verkrijgen.
• Een kolonie kan meerdere koninginnen bevatten.

Locaties van bosmieren

Rode bosmieren komen voor in naald- en loofbossen en heideterreinen. Grenst hun terrein aan uw woning, dan is het mogelijk dat ze bij u op de thee komen!

Verspreiding van bosmieren

De verspreiding van bosmieren tot zover is te danken aan uitzetting door bosbeheerders die andere insectensoorten willen inperken. Verder is de verspreiding in handen van moeder natuur: nieuwe koninginnen stichten nieuwe kolonies na hun bruidsvlucht. De bruidsvlucht vindt plaats wanneer de jonge koninginnen en de mannetjes samen het nest uitvliegen en gaan paren.

Wat zijn tuinmieren?

Onder de tuinmieren behoren onder meer de wegmier en de glanzende houtmier. Deze soorten geven in ons land de meeste overlast in en rond woningen. Gelukkig zijn tuinmieren ongevaarlijk: ze kunnen niet steken of bijten.

Leefwijze van tuinmieren

• In de zomer vliegen de mannetjes en de jonge koninginnen uit om te paren. Dit wordt ook wel de ‘bruidsvlucht’ genoemd.
• De mannetjes sterven na de paring. De koninginnen zijn nu bevrucht en gaan ergens een nieuw nest beginnen.
• Uit de eerste lichting eitjes ontstaan werksters. Zij voeden en verzorgen alle larven en de koningin.
• Volwassen tuinmieren voeden zich met honingdauw van bladluizen en met andere zoetigheden die ze op hun pad tegenkomen. Ze vangen ook insecten om aan hun larven te voeren.

Locaties van tuinmieren

Wegmieren bouwen hun nesten vrijwel altijd buitenshuis, maar ze kunnen wel in woningen of bedrijven terechtkomen als ze op zoek zijn naar voedsel. Ze graven nesten in gras, vlakbij muren of tussen stenen dan wel tegels. Net als andere mierensoorten, zoeken ze vooral plekjes op waar de zon fel schijnt. Glanzende houtmieren pakken het iets anders aan: zij maken vaak nesten in rottend hout onder de grond.

Verspreiding van tuinmieren

Tuinmieren komen overal voor in België en Nederland en dan voornamelijk op zandgronden. Koninginnen van wegmieren beginnen aan hun bruidsvlucht in de periode juli-augustus. De koninginnen van glanzende houtmieren starten in mei-augustus.

Wat zijn gewone steekmieren?

De gewone steekmier wordt ook wel ‘rode steekmier’ genoemd. Het is een vrij agressieve mierensoort, want bij verstoring van het nest zullen de mieren snel steken. Deze steken zijn vrij pijnlijk, kom daarom nooit te dicht in de buurt van een nest!

Leefwijze van gewone steekmieren

Gewone steekmieren kunnen zich heel snel ontwikkelen en grote zandnesten maken. Deze nesten bevinden zich meestal op de grond, soms ook wel tussen stenen. Ieder nest bevat één koningin. Net als andere mierensoorten voeren gewone steekmieren insecten aan hun larven en ‘melken’ ze bladluizen uit om zich met honingdauw te kunnen voeden.

Locaties van gewone steekmieren

Gewone steekmieren kunnen in tuinen, parken, velden en bossen voorkomen. Ze zoeken vooral vochtige plekken op waar ook veel vegetatie aanwezig is. Ze komen vrijwel nooit in woningen voor, maar kunnen buiten voor overlast zorgen als ze in groten getale aanwezig zijn.

Verspreiding van gewone steekmieren

De gewone steekmier komt vrijwel overal in België en Nederland voor. De bruidsvlucht van de koninginnen vindt meestal plaats in de periode mei-september.

Komen tropische mieren in ons land voor?

De faraomier komt uit de tropen en kan zeer nare bacteriën verspreiden. Gelukkig komt deze mier niet vaak voor in België. Bij de keren dat ze wél voorkwamen, moest er altijd een professionele bestrijder aan te pas komen. Maar gezien het (groeiende) handelsverkeer, is het niet uitgesloten dat hier (meer) plagen zullen voorkomen. Faraomieren bouwen hun nesten altijd zo dicht mogelijk bij een warmtebron (zoals een verwarming). Ze vestigen zich ook op plekken waar eveneens veel voedsel te vinden is.

Hoe leeft de faraomier?

Faraomieren zijn alleseters, maar hebben een voorkeur voor vleeswaren.Ze gedijen goed bij een temperatuur van rond de 30 graden. In een nest leggen meerdere koninginnen eitjes die door de werksters verzorgd worden. De mannetjes bouwen het nest en zorgen voor de verdediging. Een volk kan meerdere nesten maken.

Wat is een draaigatje?

Misschien heeft u al gehoord van deze mierensoort: het draaigatje. Deze mier komt oorspronkelijk uit het zuiden van Europa, maar het is al diverse malen in ons land gesignaleerd. Hoe u dit beestje herkent? Het is een gitzwarte mier van twee tot vijf millimeter groot en ze kan steken! Het draaigatje komt zelden voor in België, maar als u denkt een kolonie te hebben gevonden, dan moet u dit meteen melden bij het KAD (Kennis- en Adviescentrum Dierplagen).

Verschillende soorten mieren herkennen

Tja, een mierensoort herkennen is niet makkelijk voor leken. Maar wie weet zit er speurdersbloed in u en kunt u - mogelijk met behulp van een loep en dit lijstje - uzelf trainen in het herkennen van de hier eerder genoemde mierensoorten!

Uiterlijk van bosmieren

• De werksters zijn 4-9 mm lang. Dit verschilt per per soort.
• De kop en het achterlijf zijn rood- tot donkerbruin van kleur en zwart gevlekt.
• Het borststuk is roodbruin gekleurd.
• De behaarde bosmier en de kale bosmier lijken sterk op elkaar.

Uiterlijk van gewone steekmieren

• De werksters zijn 3,5 tot 5 mm lang.
• De mannetjes zijn 4,5 tot 5,5 mm lang,
• De koningin is 4,5 tot 7 mm lang.
• Het hele lijf is gelig tot roodbruin van kleur. De kop en het achterlijk kunnen wat donkerder gekleurd zijn.
• Steekmieren hebben een holle angel in het achterlijf. Ze kunnen hiermee steken en gif inspuiten.

Uiterlijk van tuinmieren

• De wegmier is zwartbruin tot zwart gekleurd.
• De glanzende houtmier is glimmend zwart.
• De werksters worden 3 tot 5 mm lang. Afhankelijk van de soort.
• De koningin wordt 7 tot 9 mm lang en is donkerbruin van kleur.
• De larven zijn van alle soorten wit en pootloos.

Uiterlijk van faraomieren

• De werksters zijn 2,2 tot 2,6 mm lang.
• De koningin is 3,5 tot 4,8 mm lang.
• De kop en het borststuk zijn bruingeel van kleur. Het achterlijf is roodbruin.

Wat doen mieren? Hoe leven ze?

Mieren hebben het druk met verschillende taken! Zo verzamelen ze voedsel en bouwen ze aan het nest. Daarnaast hebben ze de taak om het nest tot aan hun dood te verdedigen, want ze hebben veel natuurlijke vijanden. Intussen zorgt hun koningin voor meer eitjes, want hoe meer miertjes, hoe meer vreugd! Ontdekken de mieren voedsel? Als ze lopen, laten ze een geurspoor achter voor andere mieren. Zo kan elke mier hetzelfde pad bewandelen om bij het voedsel te geraken.

Hoe sterk is een mier?

Een mier is eigenlijk beresterk. Ze moet immers voortdurend gewichten tillen als ze voedsel gaat verzamelen of aan het mierennest bouwt. Hoe sterk de mier is? Afhankelijk van de soort, kan een mier tot wel 50 keer haar eigen gewicht dragen! Hoe dit kan? Hier verschillen de meningen over. Sommige bronnen beweren dat mieren heel sterke nekken hebben. Andere bronnen zeggen dat mieren relatief sterk zijn omdat ze juist zo klein zijn.

Wat doet een mierenkoningin en hoe ziet ze eruit? 

Een koningin is altijd leidend in een mierenkolonie. Bij sommige soorten kunnen zelfs meerdere koninginnen in een nest leven: bij de faraomier is dit dikwijls het geval. Koninginnen blijven altijd in het nest. De mieren die u wel kunt zien, zijn werksters. Zij zorgen voor voedsel voor de larven en de koningin. Tegelijkertijd bouwen de werksters aan gangenstelsels om het nest uit te breiden en houden ze het nest schoon.

Uiterlijk van de mierenkoningin

Het uiterlijk van een mierenkoningin kan per mierensoort verschillen, maar het borstgedeelte (thorax) is vrijwel altijd groter dan dat van haar werksters. Bij sommige mierensoorten is de koningin echter moeilijk te vinden, omdat werksters soms ook heel groot kunnen worden. Soms heeft een koningin ook nog vleugels, maar sommige koninginnen werpen hun vleugels van zich af zodra ze ergens een plek hebben gevonden om een nest te kunnen aanleggen. Gaat u op zoek naar een koningin? Dan bevindt ze zich vrijwel altijd ergens in het midden van het mierennest. 

Ontstaan van een mierennest - kleine en grote mieren aan het werk!

Mieren zijn sociaal levende insecten en dat betekent dat ze altijd in een kolonie leven. Ze zijn nauw verwant aan wespen, die er eigenlijk een soortgelijke levensstijl op nahouden. Een mierennest kan echter op drie manieren tot stand komen, afhankelijk van de mierensoort:

1. De koningin richt een nieuw nest op.
2. De koningin dringt het nest binnen van een andere mierensoort. Ze doodt de bestaande koningin en neemt de leiding. De werksters van dit nest zorgen voor haar larven. Dit komt o.a. voor bij bosmieren en bij glanzende houtmieren.
3. De koningin wordt ‘geadopteerd’ door een bestaande kolonie. De werksters verstoten de oude koningin en laten de nieuwe regeren.

Hoe ziet een mierennest eruit?

De structuur van een mierennest is afhankelijk van de mierensoort. Kleinere soorten maken vaak geen nest, maar zoeken hun toevlucht in bijv. boomschors, dunne stengels of smalle rotsspleten. Grotere soorten graven meestal zelf een nest uit in zandgrond. Bepaalde soorten nemen een nest van een andere kolonie over. Warmte is erg belangrijk voor mieren: hoe hoger de temperatuur, hoe actiever een nest.

• Mierennesten in de grond

Uitgegraven nesten bestaan uit allerlei tunnels en kamertjes. Al het uitgegraven zand komt op een hoopje buiten het nest terecht. Vaak wordt de zandhoop ook nog afgedekt met een laagje van dunne takjes of naalden. De ingang van het nest bevindt zich meestal bovenaan, maar er kunnen ook meerdere openingen bestaan. De grootte van het nest kan per mierensoort verschillen.

• ‘Babykamers’ in mierennesten

De kamers van een mierennest worden gebruikt als ‘kinderkamertjes’. De koningin legt haar eitjes en de werksters verdelen deze eitjes over de kamers. Soms worden de eitjes en de daaruit voortkomende larven nog meerdere keren verplaatst. De mieren gebruiken de tunnels om zich te verplaatsen.

• Verstoring van een mierennest

Als een nest wordt verstoord (bijv. door het instorten van gangen) dan weten de mieren zich snel naar een andere locatie te verplaatsen. Uiteraard kunnen er dan ook overal mierenplagen ontstaan.

Hoe planten mieren zich voort?

De mannetjes zorgen voor nageslacht bij nieuwe koninginnen tijdens de zogeheten ‘bruidsvlucht’. De jonge koninginnen vliegen dan samen met de mannetjes uit als ze eenmaal volwassen zijn. Dat zijn dus de vliegende mieren. Sommige soorten paren in de lucht, weer andere soorten paren op de grond. Na de bevruchting gaat een nieuwe koningin op zoek naar geschikte plek om een nieuw nest te stichten. Het mannetje sterft niet lang na de paring.

Hoe ontwikkelen mieren zich?

Mieren ondergaan - wat de wetenschap noemt - een ‘volledige gedaantewisseling’. Dit betekent dat ze zich ontwikkelen van ei naar larve. En na verpopping van de larve worden mieren ‘imago’s’. Dit laatste houdt in dat het volwassen insecten worden. Hoe lang een volwassen mier leeft? Dat hangt af van de soort! Kijk maar eens de volgende vergelijking:

• Tuinmier-werksters kunnen 2 tot 3 jaar leven.
• Een tuinmier-koningin kan 15 tot 20 jaar oud worden!

Maar dan de faraomier:

• Werksters van deze soort worden maar 2 maanden oud.
• De koningin leeft ongeveer 9 maanden.

Wat eten mieren?

Mieren zijn eigenlijk de ‘alleseters’ onder de insecten. In de vrije natuur genieten ze namelijk van honingdauw (dit is een vloeistof dat wordt uitgescheiden door bladluizen) en kunnen ze zich ook tegoed doen aan noten, fruit en planten. Helaas komen mieren ook af op voedsel en dranken van mensen. Dit is vooral in de zomer merkbaar, want dan ziet u echt overal mierenhopen of mierennesten verschijnen. Laat u etensresten liggen of bewaart u uw afval onafgedekt, dan klimmen de mieren zo op de restjes.

Hoe communiceren mieren met elkaar?

Als mieren ergens lopen laten ze geursporen (feromonen) achter. Door deze sporen kunnen andere mieren hetzelfde pad bewandelen als hun voorgangers. Met diezelfde feromonen kunnen mieren elkaar ook waarschuwen voor gevaar. Hoe die mieren de signalen oppikken? Hiervoor gebruiken ze hun voelsprieten. En met die voelsprieten kunnen ze ook elkaar herkennen. Bijzonder is dat elke mierenkolonie een eigen geur heeft: mieren uit dezelfde kolonie kunnen elkaar dus makkelijk herkennen. 

Waar komen mieren op af?

Komen de mieren in een woning of bedrijf terecht, dan gaan ze af op etenswaren in keukenkastjes. Of ze profiteren van restjes die na een maaltijd zijn achtergebleven, op het aanrecht én op de eettafel. Vooral in de zomer ontstaat er veel hinder: mieren worden heel actief bij warm weer en lopen dan zeker op plekken waar ze niet mogen komen. Zo ligt u te zonnen met een glas limonade en merkt u ineens dat er mieren over u heen lopen of in uw drankje duiken. Om over hun bezoek aan uw barbecue nog maar te zwijgen...

Waarom ziet u vooral mieren in de zomer?

Hoe warmer het weer, hoe actiever mieren worden. Sommige soorten kunnen dan ook heel grote nesten bouwen! De zomer is dan ook dé periode waarin mensen last krijgen van de mieren. Stoeptegels of tegels in tuinen kunnen door vlijtig gegraaf verzakken en de mieren komen doodleuk woningen en bedrijven ‘binnenwandelen’ om eten te verzamelen. In sommige gevallen moet er zelfs een expert aan te pas komen voor mierenbestrijding.

Wat doen mieren in de winter?

In de winter is het koud en dat betekent dat de mieren veel minder actief zijn. Sterker nog: mieren houden een winterslaap en ze trekken zich daarvoor dan volledig terug in hun nest. Zit er een mierennest in uw woning? Dan is het nog mogelijk dat u daar in de winter last kunt krijgen van mieren. In woningen is er immers genoeg warmte en vocht voor de mieren om toch nog even wat energiek te werk te gaan...

Wanneer vliegen mieren uit?

Mieren die vliegen zijn geen aparte mierensoort. Deze mieren zijn namelijk jonge vrouwtjes en mannetjes die een mierennest uitvliegen om met elkaar te kunnen paren. Het is echter wel zo dat vliegende mieren nooit kiezen voor partners uit eigen nest: ze kiezen altijd voor een mannetje of vrouwtje uit een ander mierennest om incest te voorkomen. Mieren die in ons land uitvliegen zijn overigens vooral wegmieren.

Kunnen mieren schade veroorzaken?

Mieren kunnen zeker schade veroorzaken als ze op plekken terechtkomen waar mensen leven. Niet voor niets moet er door professionals soms hard opgetreden worden als een mierenkolonie zich op onwenselijke plek - binnenshuis of buiten een pand - hebben gevestigd. Maar over wat voor soort schade spreken we dan? 

1. Mieren kunnen voedsel van mensen besmetten met allerlei bacteriën en virussen. Treft u dus door mieren aangevreten producten aan? Werp die gelijk weg!
2. Sommige mierensoorten (zoals bosmieren) bouwen hun nesten in spouwmuren of onder woningen. Ze kunnen dan nog laat in het jaar overal aanwezig zijn in een woning.
3. Mierensoorten die tunnels en holen voor hun nest onder tegels bouwen, kunnen voor ernstige grondverzakkingen zorgen. Beschadiging aan straten, terrassen en tuinen is meestal het gevolg.
4. Bepaalde kolonies die een nest binnenshuis bouwen kiezen ervoor om dat in isolatiemateriaal te doen. Het materiaal kan hierdoor ernstig beschadigd raken.
5. Mieren vangen en verspreiden bladluizen. Bladluizen vreten veel plantensoorten in uw tuin op.
6. Sommige mierensoorten (zoals de gewone steekmier) kunnen mensen en dieren steken. Deze mieren hebben een holle angel dat een (vrij onschuldig) gif in de huid spuit. Het kan gaan jeuken na een steek. Bij sommige mensen kunnen zelfs heftigere allergische reacties optreden.
7. Faraomieren zijn bijzonder vervelend, omdat ze zeer nare bacteriën kunnen verspreiden en een voorkeur hebben voor vleeswaren. Helaas. Bij particulieren komen ze vooral in keukens voor, omdat daar het meeste voedsel ligt. Bovendien zijn faraomieren de schrik van zorginstellingen, omdat ze zich graag tegoed doen aan open wonden.

Wat is het nut van mieren?

Mieren zijn nuttig voor onze ecosfeer omdat ze ook (schadelijke) insecten eten. Levende of dode insecten: het is maar net wat ze tegenkomen. Dode insecten in uw tuin (of in uw woning, als de mieren daar binnenkomen) worden in ieder geval opgeruimd. Daarnaast eten mieren ook de resten van (grotere) dode dieren. Of mieren zelf ook opgegeten worden? Jazeker. En dat maakt ze ook nuttig. Bekijk onderstaand lijstje maar eens!

Hebben mieren natuurlijke vijanden?

Mieren zijn kleine vechters en zullen alles doen om hun voedsel en territorium te beschermen. Ze moeten wel, want er liggen veel natuurlijke vijanden op de loer!

De mier tegen de mier

Mieren zijn elkaars grootste natuurlijke vijanden. Kolonies leveren voortdurend strijd met elkaar om terrein en voedselbronnen, zeker wanneer het warm weer is en alle nesten daardoor heel actief zijn. Verslagen vijanden worden meestal opgegeten en/of aan de larven gevoerd. Sommige mierensoorten houden zelfs andere mieren gevangen om hen als slaaf te gebruiken.

Het dier tegen de mier

Mieren kunnen als smakelijke snack dienen. Of ze vormen met meerdere vrienden en familieleden een complete maaltijd voor verschillende andere insecten en warmbloedige dieren, zoals:

• Kikkers
• Padden
• Slangen
• Hagedissen
• Vogels (bijv. spechten)
• Bepaalde spinnensoorten
• Zandloopkevers
• Mierenleeuwen (libelachtige insecten)
• Miereneters (in de tropen)

De mens tegen de mier

We pakken mieren vooral aan als ze overlast veroorzaken en dat komt dus vooral in de zomer voor, wanneer de mieren juist heel actief zijn. Vaak is er een professional voor nodig, zeker als een plaag helemaal uit de hand is gelopen. Verder kunnen sommige soorten verdwijnen door ontbossing of soorten voelen zich gedwongen om te verhuizen. Er kan dan overlast op andere plekken ontstaan.